ადამიანის პარაზიტები წარმოდგენილია სხვადასხვა ჯგუფებით, რომელთაგან ერთ-ერთია პროტოზოვა. მათ შეუძლიათ გამოიწვიონ სხვადასხვა სიმძიმის დაავადებები და ამ მიკროორგანიზმების დიაგნოსტიკა არც ისე ადვილია, როგორც უფრო რთული ორგანიზაციის მქონე ჯგუფები. მოხერხებულობისთვის, სტატიაში ისინი წარმოდგენილია ცხრილში ძირითადი მახასიათებლებით.
დამახასიათებელი
უმარტივესში შედის პრიმიტიული ორგანიზაციის ორგანიზმები, რომლებიც გაერთიანებულია პროტოზოების ფილაში. მას 15 ათასზე მეტი სახეობა აქვს და ზოგიერთი მათგანი ადამიანის ორგანიზმში პარაზიტულ ცხოვრების წესს უტარებს. ყველა მათგანს მცირე ზომები ახასიათებს, მათი დანახვა მხოლოდ მიკროსკოპითაა შესაძლებელი, შეუიარაღებელი თვალით კი მათი შემჩნევა შეუძლებელია.
ბევრ უმარტივეს პარაზიტს აქვს უკიდურესად პრიმიტიული სტრუქტურა. მასპინძლის სხეულში მოხვედრის შემდეგ ისინი იწყებენ გამრავლებას. ზოგჯერ ეს ხდება ორ ნაწილად დაყოფით, ზოგჯერ კი მრავალჯერადი გაყოფით. ამ უკანასკნელ შემთხვევაში დაავადება სწრაფად ვითარდება, სიმპტომები სწრაფად ჩნდება, ზოგჯერ შეიძლება საბოლოოდ გამოიწვიოს ადამიანის სიკვდილიც კი.
ბიოლოგიის თავისებურებები
პროტოზოული ადამიანის პარაზიტების ორგანიზმი შედგება ორი ძირითადი ნაწილისაგან: ბირთვი და ციტოპლაზმა, რომელშიც ყველა სხვა ორგანელა მდებარეობს. ბირთვი შეიძლება იყოს ერთი ან მეტი.
პროტოზოებს აქვთ უნარი შექმნან კისტა, თუ გარემო პირობები არახელსაყრელი გახდება. ამის გამო, მათ შეუძლიათ დიდხანს დარჩეს სიცოცხლისუნარიანობა, რჩებიან უმოძრაოდ და მოქმედებენ საკვები ნივთიერებების გარეშე. როგორც კი პირობები ნორმალურად დაბრუნდება, კისტის გარსი ნადგურდება და მიკროორგანიზმი აგრძელებს ნორმალურ ფუნქციონირებას. ენცისტაცია ასევე საშუალებას აძლევს პარაზიტებს წარმატებით გავრცელდეს ორგანიზმიდან ორგანიზმში.
ყველა პროტოზოვა იყოფა რამდენიმე კატეგორიად, ანატომიის, მოძრაობის რეჟიმისა და სხვა მახასიათებლების მიხედვით:
- ფლაგელა;
- სარკოდი
- სპოროზოები
- ცილიტები.
თითოეულ ჯგუფში არის სახეობები, რომელთა შუალედური ან საბოლოო მასპინძელი ადამიანია.
ძირითადი ტიპები
პროტოზოას ტიპის პარაზიტები იწვევენ მრავალ დაავადებას და პარაზიტობენ სხვადასხვა ორგანოებში. მოხერხებულობისთვის, ისინი მოცემულია ცხრილში.
| სახელი | სხეულის ინფიცირებული ნაწილები | ინფექციის მეთოდი | სიმპტომები |
|---|---|---|---|
| ბალანტიდია | ქვედა ნაწლავები | მოხარშული ღორის ხორცის ან წყლის ცისტების ჭამა | ბალანტიდიაზს ხშირად თან ახლავს დიარეა. განავალში ჩნდება თეთრი ლორწო და სისხლიანი გამონადენი. მსხვილი ნაწლავის ლორწოვანი გარსი წყლულდება და ასეთ შემთხვევებში სისხლდენა შეიძლება გაიზარდოს. დაავადების პროგრესირებასთან ერთად ხდება ადამიანის დაღლილობა, იშვიათ შემთხვევებში შეიძლება გამოიწვიოს სიკვდილი. |
| პირის ამება | პირის ღრუ, ღრძილების ჯიბეები, კბილის ნადები | ადამიანი ინფიცირდება გადამზიდავის კოცნით, ჭუჭყიანი ჭურჭლის გამოყენებით და დაბინძურებული საკვების მიღებით. | ის იშვიათად ემართებათ ადამიანებს, რომლებსაც არ აღენიშნებათ პათოლოგიური დაზიანებები პირის ღრუში. ანთების დროს პირის ღრუს ამება იკვებება ეპითელიუმით, მიკრობებით, ლეიკოციტებითა და ერითროციტების უჯრედებით. შეიძლება გამოიწვიოს პაროდონტის დაავადება. |
| დიზენტერიული ამება | სისხლძარღვთა მეშვეობით ის აღწევს ფილტვებში, ღვიძლში, გულში, სასქესო ორგანოებში, თირკმელებში. წყდება ნაწლავის სანათურში | საკვებთან ან წყალთან ერთად მიღება | ზოგიერთ შემთხვევაში, დაავადება ასიმპტომურია. თუ დიზენტერიული ამება თავს ესხმის ნაწლავის კედლებს, მაშინ იწყება პათოგენური ეტაპი. ახასიათებს კოლიტი, ქსოვილის ნეკროზი, ღვიძლის დაზიანება, შესაძლოა გამოჩნდეს აბსცესები. ძალიან მძიმე შედეგები იწვევს მეტასტაზებს თავის ტვინში და სხვა ორგანოებში. შესაძლო ფატალური შედეგი. ზოგჯერ დაავადება რეციდივის კურსს იღებს. იშვიათად ხდება თვითგანკურნება |
| ნაწლავური ჯიარდია | თორმეტგოჯა ნაწლავი და სანაღვლე გზები. | ორალური გზა | ჯიარდია ეწებება ლორწოვან ეპითელიუმს და აზიანებს საკვები ნივთიერებების შეწოვას. ვითარდება ლორწოვანი გარსის ანთება და მუდმივი ფაღარათი. თუ ინფექცია ფარავს ნაღვლის სადინრებს, ჩნდება კანის სიყვითლე. ზოგიერთ ადამიანს უვითარდება იმუნიტეტი ნაწლავური გიარდიის მიმართ, განსაკუთრებით ტროპიკული კლიმატის მქონე ქვეყნებში. |
| ტრიქომონას ვაგინალური | ქალებში - საშოს ლორწოვანზე, მამაკაცებში - პროსტატის ეპიდერმისში და ურეთრაში. | სქესობრივი აქტის დროს, ასევე დედიდან შვილზე მშობიარობის დროს | ტრიქომონიაზი ვლინდება ქაფიანი გამონადენით, ქავილი და წვა სასქესო ორგანოების ლორწოვანზე, ტკივილი სექსის დროს, შარდსადენიდან სისხლიანი გამონადენის გამოჩენა და ა. შ. ტრიქომონიაზის გართულებაა ვულვის ანთება პროტოზოების აქტივობით ცისტიტი, პროსტატიტი და უნაყოფობა |
| ტრიპანოსომა ბრუსეი | ცერებროსპინალური სითხე და ტვინი | ცეცე ბუზის დაკბენის შემდეგ, რომელიც შუალედური მასპინძელია | იწყება ცხელებით და ლიმფური კვანძების შეშუპებით, გრძელდება აპათია, ძილის დაუძლეველი სურვილი, კუნთების დამბლა და დაღლილობა. თუ მკურნალობა არ დარჩა, კომა და სიკვდილი ხდება. |
| კანის ლეიშმანია | კონტაქტი ავადმყოფ ადამიანთან ან ცხოველთან | კანზე, ყველაზე ხშირად სახეზე ან ხელებზე | ინკუბაციური პერიოდი გრძელდება 2 თვიდან 5 წლამდე, რის შემდეგაც მწერის ნაკბენის ადგილას მოყავისფრო მკვრივი კვანძი ჩნდება. მატულობს, შემდეგ კი მის ადგილას ჩირქოვანი წყლული იხსნება. დაავადება გრძელდება რამდენიმე წლამდე და შემდეგ ხდება ჭრილობების საბოლოო ნაწიბური. გართულებები შეიძლება იყოს გულის, თირკმელებისა და თირკმელზედა ჯირკვლების დარღვევები. |
| ტოქსოპლაზმა | ინფიცირებული შინაური ცხოველები, ძირითადად კატები, ზოგჯერ ინფექცია ხდება პროტოზოებით საკვების მიღებისას | ღვიძლი, გული, თვალები, ტვინი | თანდაყოლილი ფორმით - ნაყოფის განვითარების მრავლობითი პათოლოგიები, სიკვდილი ჩვილებში, გონებრივი ჩამორჩენილობა, მრავლობითი ინფექციები. შეძენილი ტოქსოპლაზმოზი იწვევს მაღალ სიცხეს, გადიდებულ ღვიძლს, თავის ტკივილს, ღებინებას, კრუნჩხვებს. ხშირად იღებს ქრონიკულ კურსს გაზრდილი დაღლილობისა და თვალის დაზიანებით. იშვიათად გვხვდება ლატენტური ფორმით |
| იზოსპორა | ფეკალურ-ორალური გადაცემის მქონე ინფიცირებული ადამიანისგან | წვრილი ნაწლავის ეპითელიუმი | ინკუბაციური პერიოდი გრძელდება დაახლოებით 10 დღე. შემდეგ იმატებს სხეულის ტემპერატურა, ჩნდება ღებინება და დიარეა. დაავადება მწვავეა ერთი ან ორი კვირის განმავლობაში, შემდეგ ხდება აღდგენა |
| კრიპტო სპორადია | ორალური გზა | ნაწლავის ეპითელური ქსოვილები | ინკუბაცია გრძელდება დაახლოებით ერთი კვირა, შემდეგ იწყება დიარეა, შესაძლოა ლაქების ჩართვით. კუჭი შეიძლება გტკივა, ცხელება ჩნდება, შესაძლებელია დეჰიდრატაციის ნიშნები. პაციენტის არასაკმარისი იმუნური სტატუსით, ინფექციამ შეიძლება გავლენა მოახდინოს სხვა ორგანოებზე: ფილტვებზე, პანკრეასზე, კუჭზე და ა. შ. |
ჭიები ყველაზე მარტივია
ზოგჯერ შეიძლება მოისმინოთ ფრაზა, რომ პაციენტი ინფიცირებულია უმარტივესი ჭიებით. უნდა გვესმოდეს, რომ პროტოზოები არის ექსკლუზიურად უჯრედული მიკროორგანიზმები, უკიდურეს შემთხვევაში, კოლონიების ორგანიზება. მაგრამ ისინი არასოდეს არიან მრავალუჯრედიანები, როგორც ჭიები და ჰელმინთები.
პროტოზოებში ყველა პროცესი ხდება უჯრედის ციტოპლაზმაში და უჯრედის ბირთვებში, ხოლო ჭიებში ანატომიური ორგანიზაცია ბევრად უფრო რთულია: მათ აქვთ დიფერენცირებული ორგანოები, რომლებიც ასრულებენ სპეციალურ ფიზიოლოგიურ ფუნქციებს. აქედან გამომდინარე, ფუნდამენტურად არასწორია ჭიების პროტოზოად კლასიფიკაცია.
ხანდახან ჰელმინთებს მწერებთან შედარებით უმარტივეს პარაზიტებს უწოდებენ: ბუზები, ტილები და ა. შ. , ვინაიდან ეს უკანასკნელი ევოლუციური კიბეზე ბევრად მაღლა დგას. ამ ინტერპრეტაციაში, ჭიების სახელი დაშვებულია პროტოზოად.